Co dokładnie reguluje ustawa antylichwiarska?

Ustawa antylichwiarska to odpowiedź ustawodawcy na długo narastające problemy związane z rynkiem pożyczek konsumenckich – w szczególności tych udzielanych poza sektorem bankowym. Jej celem nie było wyłącznie ograniczenie lichwy jako zjawiska, ale przede wszystkim zbudowanie jasnych, przejrzystych i bezpiecznych zasad udzielania pożyczek w Polsce.

Dla wielu klientów nowe przepisy to przede wszystkim tarcza ochronna przed nadmiernymi kosztami i nieuczciwymi praktykami. Dla firm pożyczkowych – obowiązek gruntownego przedefiniowania modelu działania. W tej części artykułu przyglądamy się szczegółowo, jakie elementy rynku pożyczkowego zostały objęte regulacją oraz jakie konkretne zmiany wprowadziła ustawa antylichwiarska.

Ograniczenie kosztów pozaodsetkowych – koniec z ukrytymi opłatami

Jedną z najważniejszych zmian, jakie wprowadziła ustawa, jest sztywny limit kosztów pozaodsetkowych, które pożyczkodawca może doliczyć do całkowitej kwoty zobowiązania. Mowa tu o wszystkich opłatach innych niż odsetki ustawowe – czyli prowizjach, opłatach administracyjnych, kosztach przygotowania umowy czy tzw. opłatach za ryzyko.

Do tej pory wiele firm operowało właśnie na tych dodatkowych kosztach, często ukrytych w treści umowy lub przemycanych pod różnymi nazwami. Ustawa wprowadziła jasny wzór, zgodnie z którym można obliczyć maksymalny dopuszczalny poziom takich kosztów, zależny m.in. od okresu spłaty i kwoty pożyczki. Tym samym znika przestrzeń do nadużyć – klient z góry wie, ile może zapłacić, a firma nie może tej granicy przekroczyć.

Obowiązek realnej oceny zdolności kredytowej

Kolejnym istotnym filarem ustawy jest wprowadzenie obowiązku przeprowadzenia rzetelnej, udokumentowanej oceny zdolności kredytowej konsumenta. Co to oznacza w praktyce?

Każda firma pożyczkowa, zanim udzieli finansowania, musi zebrać od klienta informacje o jego dochodach i zobowiązaniach, a następnie ocenić, czy dana osoba będzie w stanie spłacić zaciągnięty dług. Dotychczas wiele podmiotów ograniczało się do formalnego zaznaczenia checkboxa w formularzu, nie weryfikując w praktyce, czy klient rzeczywiście dysponuje odpowiednimi środkami.

Nowe przepisy wymagają, by taka ocena była nie tylko przeprowadzona, ale również możliwa do udokumentowania – co skutecznie ogranicza udzielanie pożyczek osobom zadłużonym, bez dochodu lub z wieloma aktywnymi zobowiązaniami. Co ważne, nieprzestrzeganie tego obowiązku grozi nie tylko karą finansową, ale też uznaniem umowy za nieważną.

Zasady liczenia całkowitego kosztu pożyczki i transparentność ofert

Nowelizacja ustawy zmusiła firmy pożyczkowe do pełnej transparentności w zakresie informowania o kosztach kredytu. Każda oferta musi zawierać jasno określone parametry: całkowitą kwotę do spłaty, wysokość RRSO, wszystkie składowe kosztów oraz warunki ewentualnego refinansowania lub przedłużenia umowy.

Dzięki temu klient nie musi już zgadywać, ile wyniesie rzeczywisty koszt zobowiązania – wszystkie dane muszą być przedstawione w zrozumiały sposób, jeszcze przed podpisaniem umowy. Ustawodawca nałożył również obowiązek przekazania klientowi formularza informacyjnego, który zawiera zestandaryzowany opis warunków pożyczki. To dokument, który każdy z nas powinien przeczytać i porównać z innymi ofertami – właśnie po to, by uniknąć nieporozumień czy ukrytych kosztów.

Zakaz uzależniania decyzji kredytowej od dodatkowych produktów

W przeszłości popularną praktyką było oferowanie pożyczki pod warunkiem zakupu dodatkowych usług – np. ubezpieczenia, pakietów medycznych czy programów lojalnościowych. Dla wielu osób był to element zaskoczenia: pożyczka miała być darmowa, ale dopiero po opłaceniu dodatkowej składki.

Ustawa antylichwiarska jednoznacznie zakazuje takiego działania. Firma pożyczkowa nie może uzależniać pozytywnej decyzji kredytowej od wykupienia usług dodatkowych, które nie mają bezpośredniego związku z umową pożyczki. Jeśli takie oferty się pojawiają – należy zgłosić to do UOKiK lub Rzecznika Finansowego.

Kontrola nad refinansowaniem i zakaz „rolowania” zadłużenia

Jednym z głównych źródeł problemów zadłużeniowych w poprzednich latach było tzw. rolowanie pożyczek – czyli przedłużanie spłaty przez zaciąganie kolejnych, droższych zobowiązań. Ustawa skutecznie zamyka możliwość generowania zysku poprzez sztuczne przedłużanie umów. Jeśli klient chce refinansować pożyczkę, nowa umowa również musi spełniać wszystkie wymogi ustawy – w tym limity kosztów i ocenę zdolności kredytowej.

To oznacza, że refinansowanie może być jedynie rozwiązaniem tymczasowym, a nie stałym mechanizmem biznesowym. Pożyczkodawca nie może już budować zysku na tym, że klient nie jest w stanie spłacić pożyczki w terminie.

Jakie limity nakłada ustawa na koszty pożyczek? 

Wprowadzenie limitów kosztów pożyczek to jedna z najważniejszych i najbardziej odczuwalnych zmian, które wynikają z ustawy antylichwiarskiej. To właśnie ten element w największym stopniu chroni konsumentów przed nadmiernym zadłużeniem, ukrytymi opłatami i nieprzejrzystymi warunkami umownymi. Przepisy w tym zakresie mają kluczowe znaczenie dla każdego, kto korzysta z finansowania pozabankowego – niezależnie od tego, czy mówimy o chwilówkach, pożyczkach ratalnych, czy refinansowaniach.

Maksymalne koszty pozaodsetkowe – jak je obliczyć?

Zgodnie z obowiązującymi przepisami, firmy pożyczkowe nie mogą dowolnie ustalać wysokości prowizji, opłat przygotowawczych czy kosztów administracyjnych. Ustawodawca wprowadził precyzyjny wzór, który określa maksymalny poziom kosztów pozaodsetkowych. To wszelkie opłaty inne niż same odsetki, a ich limit zależy od kwoty pożyczki oraz czasu trwania umowy.

W praktyce wygląda to tak, że koszty te nie mogą przekroczyć sumy:

  • 25% kwoty pożyczki (część stała)
  • + 30% za każdy rok trwania umowy (część zmienna)

Dla pożyczek udzielanych na okres krótszy niż 12 miesięcy stosuje się proporcję, a całkowite koszty pozaodsetkowe nie mogą przekroczyć 100% wartości pożyczonego kapitału, bez względu na długość umowy.

To oznacza, że jeżeli pożyczamy 1000 zł na 30 dni, maksymalne pozaodsetkowe koszty tej pożyczki nie mogą wynieść więcej niż 250 zł + proporcjonalna część zmienna. W praktyce – przy krótkoterminowych pożyczkach – całkowity koszt nie przekroczy kilkudziesięciu procent kwoty kapitału, a nie – jak kiedyś – kilkuset.

Ograniczenie wysokości RRSO – koniec z absurdalnymi oprocentowaniami

Drugim fundamentem nowych regulacji jest kontrola nad rzeczywistą roczną stopą oprocentowania, czyli RRSO. W przeszłości firmy pożyczkowe potrafiły prezentować oferty z RRSO na poziomie kilkuset, a nawet kilku tysięcy procent, co w praktyce prowadziło do lawinowego wzrostu zadłużenia.

Po nowelizacji prawa, RRSO musi być wyliczane według ustandaryzowanych zasad i przedstawiane klientowi w przejrzysty sposób, jeszcze przed podpisaniem umowy. Co ważne – RRSO musi uwzględniać wszystkie koszty, jakie ponosi klient, a nie tylko same odsetki. To oznacza, że nawet jeśli pożyczka reklamowana jest jako „darmowa”, ale zawiera wysokie opłaty dodatkowe, to realne RRSO pokaże, jak bardzo jest to nieopłacalna oferta.

Wprowadzenie obowiązku prezentowania RRSO jako kluczowego parametru oferty pozwala konsumentom porównywać pożyczki w sposób uczciwy i zrozumiały. To ogromna zmiana jakościowa względem wcześniejszej praktyki, w której drobnym drukiem ukrywano prawdziwe warunki finansowe.

Limity przy refinansowaniu i rolowaniu zobowiązań

Refinansowanie, czyli zawarcie kolejnej umowy w celu spłaty poprzedniego zobowiązania, przez długi czas było narzędziem generowania sztucznych kosztów. Firmy wykorzystywały ten mechanizm, by powiększać należność, nie udzielając realnego wsparcia. Ustawa antylichwiarska jednoznacznie ukróciła tę praktykę, wprowadzając limity kosztów refinansowania oraz zakaz nakładania dodatkowych opłat, które naruszałyby granice ustawowe.

Każda kolejna umowa zawierana w ramach refinansowania musi spełniać te same kryteria co pierwotna – czyli podlega limitom kosztów pozaodsetkowych oraz obowiązkowi oceny zdolności kredytowej. Tym samym eliminowany jest model biznesowy oparty na „rolowaniu długu” – zjawisku, które doprowadziło do wielu osobistych dramatów finansowych.

W jaki sposób ustawa chroni konsumentów?

Kiedy mówimy o zmianach prawnych w sektorze finansowym, często brzmią one jak coś odległego – jak reformy, które dotyczą głównie firm, urzędników i branżowych ekspertów. Tymczasem ustawa antylichwiarska uderza w samo sedno codziennych decyzji finansowych, które podejmujemy jako konsumenci. I choć wiele jej zapisów ma charakter techniczny czy matematyczny, to w praktyce ich wpływ jest bardzo ludzki: większe bezpieczeństwo, mniej ryzyka, więcej przejrzystości.

W tej sekcji przyjrzymy się dokładnie, w jaki sposób nowelizacja ustawy realnie chroni osoby korzystające z pożyczek pozabankowych. I dlaczego – niezależnie od tego, czy zaciągamy 1000 zł na miesiąc, czy 5000 zł na rok – powinniśmy znać te zasady.

Koniec z ukrytymi kosztami – wszystko musi być jasno podane

Jeszcze kilka lat temu zawarcie umowy pożyczki często wiązało się z nieprzyjemnym zaskoczeniem. Reklama kusiła niskim oprocentowaniem, ale finalna kwota do spłaty potrafiła być nawet dwukrotnie wyższa niż pożyczony kapitał. Winne były tzw. koszty pozaodsetkowe – prowizje, opłaty przygotowawcze, opłaty za szybki przelew, obsługę klienta, monit, przedłużenie spłaty, i wiele innych pozycji, które nie były jasno komunikowane.

Dziś, po wejściu w życie ustawy antylichwiarskiej, każda firma pożyczkowa ma obowiązek dokładnego wskazania całkowitego kosztu zobowiązania. Wszystko musi być wyliczone według ustalonego prawnie wzoru i przedstawione klientowi jeszcze przed podpisaniem umowy – zarówno w umowie, jak i w obowiązkowym formularzu informacyjnym. Dzięki temu wiemy dokładnie, ile zapłacimy i co płacimy – bez niespodzianek.

Mniejsze ryzyko spirali zadłużenia dzięki limitom refinansowania

Jednym z najbardziej niebezpiecznych mechanizmów, które istniały na rynku przed wprowadzeniem regulacji, była tzw. spirala zadłużenia. Klient, który nie był w stanie spłacić jednej pożyczki, zaciągał kolejną – droższą – by pokryć poprzednią. W ten sposób rósł dług, a każda następna umowa zawierała kolejne opłaty. Zdarzało się, że osoby pożyczające 1000 zł kończyły z długiem przekraczającym 10 000 zł.

Nowe prawo skutecznie eliminuje ten proceder. Refinansowanie zobowiązania musi być przejrzyste, jednorazowe i zgodne z limitami kosztów. Firma, która chce refinansować pożyczkę, nie może naliczyć nowych opłat poza ustawowym limitem, a klient ma pełny wgląd w to, ile finalnie zapłaci. Dzięki temu refinansowanie staje się narzędziem ratunkowym, a nie pułapką finansową.

Obowiązek badania zdolności kredytowej – pożyczki tylko dla tych, którzy mogą je spłacić

Kolejną kluczową zmianą jest realny obowiązek sprawdzenia, czy klient jest w stanie spłacić pożyczkę, zanim ta zostanie udzielona. Wcześniej wiele firm stosowało pozorne procedury – wystarczył deklaratywny dochód lub zaznaczenie checkboxa w formularzu. Teraz firmy pożyczkowe muszą rzetelnie ocenić zdolność kredytową konsumenta, co oznacza analizę dochodów, wydatków, a często także zapytanie do BIK.

Dzięki temu osoby, które znajdują się w trudnej sytuacji finansowej, nie dostaną pożyczki, która tylko pogłębi ich problemy. Choć dla niektórych może to być odebrane jako utrudnienie – w rzeczywistości działa to jak filtr bezpieczeństwa. Czasem odmowa jest właśnie tym, co chroni nas przed poważniejszymi kłopotami.

Przejrzystość ofert i łatwość porównania propozycji

Jednym z mniej oczywistych, ale bardzo praktycznych efektów nowych przepisów jest ujednolicenie sposobu prezentowania ofert pożyczkowych. Dzięki obowiązkowi stosowania formularza informacyjnego oraz jasno określonego sposobu wyliczania RRSO, możemy porównać różne propozycje na równych zasadach.

Już nie musimy się zastanawiać, czy „0% prowizji” w jednej firmie nie oznacza wyższych kosztów gdzie indziej. Wszystkie oferty muszą być prezentowane w sposób zrozumiały, zgodny z wytycznymi, i zawierać identyczny zestaw informacji. Dla konsumenta to ogromna zmiana jakościowa – możemy świadomie wybierać najkorzystniejszą opcję bez obawy, że zostaniemy wprowadzeni w błąd.

Uregulowane zasady windykacji – koniec z presją i nękaniem

Ostatnim, ale nie mniej istotnym obszarem, w którym ustawa wprowadziła istotne zmiany, jest sposób prowadzenia windykacji. Do tej pory część firm wykorzystywała agresywne metody nacisku – uporczywe telefony, groźby, zastraszanie czy nękanie bliskich dłużnika. Dziś takie działania są bezpośrednio zakazane.

Nowe prawo jasno określa, w jaki sposób firma pożyczkowa może kontaktować się z klientem w przypadku opóźnienia w spłacie. Kontakt musi być etyczny, zgodny z przepisami i prowadzony w cywilizowany sposób. W przypadku nadużyć konsument ma pełne prawo do złożenia skargi – zarówno do firmy, jak i do instytucji nadzorczych (np. UOKiK, Rzecznika Finansowego). To z kolei sprawia, że windykacja przestaje być źródłem stresu, a staje się procesem rozwiązania problemu.